دونيادا نئچه ديل وار؟

تبریز سسی : اولو اجداديميز بيزيم ديلي بيليردي؟

يقين کي، دونيادا کئت ديلي نين ده اولدوغوندان چوخ آز آدامين خبري وار. بو ديلده ايندي دونيانين يالنيز بير يئرينده - سيبيرين مرکزينده يئنيسئي واديسينده دانيشيرلار، هم ده اونلارين سايي جمعي 200 نفردير.


آما باشقا ديللر کيمي کئت ديلي ده بنزرسيزدير اولدوقجا مورککب قراماتيک قورولوشو وار. عاليملر بو جور بالاجا ديللرين قورونوب ساخلانماسي سيويليزاسييا اؤچؤن اولدوقجا موهوم حساب ائديلير.

نييه؟ بو سوالين جاوابيني هاروارد اونيوئرسيتئتيني بيتيرميش ديلچي عاليم و محو اولماق تهلوکه سي ايله اوزلشميش ديللر اينستيتونونون ديرئکتورو قرئقوري آندئرسون بئله بير بنزتمه ايله جاواب وئرير:

- تصوور ائدير کي، هانسيسا اولو اجدادينيزي يوخودا گؤرورسونوز، اونونلا هانسي ديلده دانيشاجاقسينيز؟ بؤيوک احتيماللا او، ايندي سيزين دانيشديغينيز ديلي هئچ باشا دوشمور. بئله ليکله ده بالاجا ديللري دانيشان آداملارين اؤز تاريخلري ايله علاقه سي تام کسيلير.

قرئقوري آندئرسون سانکي کئت خالقي نين وضعيتيني ايضاح ائدير. يئني آراشديرمالارا گؤره، اولا بيلر کي، کئت ديلي ناواژو کيمي قديم آمئريکا ديللري نين اوزاق قوهومودور. اگر بو نظريييه دوغرودورسا، اوندا کئت ديلي نين اؤيره نيلمه سي بوز کؤرپوسو ايله آسيادان آمئريکايا اينسان کؤچونون تاريخيني ده اؤيرنمه يه ايمکان وئره بيلر.



بو جور اهميتينه باخماياراق، بالاجا ديللر حاضيردا سورعتله سيردان چيخماقدادير.



قيسا بير ديل ستاتيستيکاسي

حاضيردا دونيادا مؤوجود اولان 6700 ديلين يالنيز بئش فايزيندن فعال ايستيفاده ائديلير و ياخشي سندلشديريليب.

آبش-داکي ميللي جغرافييا جمعيتي نين (ناتيونال گئوگراپه يج سوجيئتي) معلوماتينا گؤره دونيادا هر 14 گونده بير ديل سيرادان چيخير. بو گئديشله ده 2100- جو ايله قدر داها 3500 ديل محو اولاجاق.

حاضيردا مؤوجود اولان ديللردن 28 فايزينده جمعي 1000 نفره قدر آدام دانيشير. بو دا او دئمکدير کي، همين 28 فايز سون درجه تهلوکه آلتيندادير.

افقانيستانداکي تيراهي ديلينده جمعي 100 آدام دانيشا بيلير. ائرمنيستانداکي لوماورئن ديلينده دانيشانلارين سايي ايسه جمعي 50 نفردير.

حاضيردا محو اولماق تهلوکه سي آلتيندا اولان ديللرين اساسن يئني قوينئيا، قافقاز و سيبير زونالاريندا اولدوغونو دئييرلر.



پروبلئمي گونده ليکده ساخلاماق اؤچؤن بی ام ت - نين علم و تحصيل تشکيلاتي - اونيئسجو 1999- جو ايلده فئورالين 21- ني آنا ديلي گونو ائلان ائديب. بير ديلين محو اولماسي پروسئسيني اؤيرنن عاليملر چوخ سايدا سبب گتيريرلر. آما سببلر سيياهيسي نين باشيندا ايقتيصادي عاميللر گؤستريلير



يئنه قرئقوري آندئرسون:



- ان باشليجا سبب ايقتيصادي فعالليقدير. سايجا چوخ اولان ائتنيک قروپ داها ايقتيصادي فعال اولور و اونلارين ديللري اوستونلوک تشکيل ائدير. اونا گؤره ده سوسيال - ايقتيصادي اينکيشاف ديلين ده اينکيشافي اؤچؤن اساس ساييلا بيلر. اينسانلار ايقتيصادي ايئارارخييايا چوخ حسساس اولورلار. اگر هانسيسا ديلدن ايمتيناع ائتمکله بو ايئارارخييايا دوشمک مومکوندورسه، اينسانلار بو يولو سئچيرلر.



ديللرين ياشاماسيندا سيياستچيلر ده اولدوقجا بؤيوک رول اويناييرلار. دومينانت ميللت نوماينده لري يالنيز اؤز ديللرينده دانيشانلاري ايره لي بوراخيرسا، بو، باشقا ديللرين اؤلومو دومک اولور.



آذربايجاندا دا آزسيالي خالقلارين ديللري نين قورونماسي ضرورتي زامان-زامان گوندمده اولوب. يئرلي عاليملر خصوصيله بودوخ، تات، روتول، تاليش، ساخور، خيناليق، اودين، جوهور، کيليت، کريز ديللري نين گئتديکجه محو اولماق تهلوکه سي قارشيسيندا اولدوغونو دئييرلر.



بالاجا ديلي نئجه قورومالي؟



عاليملر بيلديريرلر کي، بو، تکجه ديلچي عاليملرين باجارا بيله جکلري بير ايش دئييل. بو ديللرده صؤحبتلرين آوديو و ويدئو ايله يادداشا کؤچورولمه سي، قراماتيک قورولوشونون، لوغت ترکيبي نين هئچ اولماسا بير قيسمي نين سندلشديريلمه سي لازيمدير. بونا دا عاليم ساوادي ايله ياناشي او قدر ده آز اولمايان مبلغده پول دا لازيمدير.



ديل نييه اؤلور؟

بالاجا ديلين نئجه قورونوب ديرچلديلمه سينه نومونه ده وار. بؤيوک بريتانييادا محو اولماق تهلوکه سي ايله اوزلشميش وئلس ديلي دؤولتين يارديمي ايله يئنيدن جانلانديريلدي و آرتيق بو ديلده دانيشانلارين سايي مينلرله دير.



حاضيردا کيچيک ديللرين قورونماسي ايشلرينه پول وئرن اساس تشکيلات بريتانيياداکي هانس راوسينگ محو اولماق تهولکه سي ايله اوزلشميش ديللر لاييهه سيدير. بو قوروم ايلده ديللرين قورونماسي لاييهه سينه 2 ميليون دوللار قرانت وئرير. همين تشکيلات ايندييه قدر 150 ديلين سندلشديريلمه سينه نايل اولوب. آلمانييانين وولکسwاگئن آوتوموبيل شيرکتي ده سون 10 ايلده 80 ديلين سندلشديريلمه سينه ماليييه آييريب. بوندان باشقا، آبش - داکي ميللي علم فوندو دا بو ساهه ده لاييهه لري ماليييلشديرير.



عاليملر بيلديريرلر کي، پول و ايجتيماعي تشببوسلر محو اولماقدا اولان ديللرين ساخلانماسينا، بعضي حاللاردا يئنيدن ديرچلديمه سينه ايمکان وئره بيلر.



آذربايجان ديلي نين لوغت ترکيبي حاقيندا باکيدا کئچيرديگيميز بير / آزادلیق .

کؤچؤره ن تبریز سسی خبر قوروپو

No comments: